İSTANBUL – İZMİR GEMİ SEFERLERİ

1828 yılında İstanbul Limanına gelen ilk buhar makinalı gemi İngilizlere ait“ Swift “ (kırlangıç) adlı gemi idi. Gemi halk tarafından yelkeni küreği olmadığından  “ Buğu “ adı adıyla anıldı. Satın alındıktan sonra Sürat adı verilen gemi Osmanlı İmparatorluğunun ilk buharlı gemisi oldu Padişah II. Mahmut, bu vapurla zaman zaman Marmara Denizi’nde geziler yaptı. Çekmece ve Tekirdağ’a kadar gittiği bu geziler sırasında denize karşı büyük ilgi duydu. Tersane-i Amire’de de böyle makineli gemilerin yapılmasını emretti. Bu arada 1839 senesinde ise Fransa‟nın Toulon Limanı‟ndaki bir tersaneye gemi yapımı için sipariş verildi. Peyk-i Şevket” adı verilen gemi Türk limanlarımız arasında yük ve yolcu taşımacılığı yapan ilk Türk bayraklı gemi olarak tarihe girdi. Gemi İstanbul-İzmir arasında düzenli seferler yapmaya başladı. Eser-i Hayır ve Mesir-i Bahri gemileri de faaliyete girmesi ile İstanbul-Trabzon, seferleri ile Marmara Denizi içinde bulunan Tekirdağ, Bandırma, İzmit, Gemlik hatları da açıldı. Buharlı gemilerle yapılan bu seferler uzak olmayan mahallelere düzenlenirdi, deniz aşırı bölgelere ise yönlenmemişti. Bu durum vapurların sevk ve idaresinin düzenli bir idare tarafından yürütülmesi zaruretini doğurdu. 1843 yılında Fevaid-i Osmaniye şirketi kuruldu. Hazine-i Hassa’nın elinde mevcut yirmi vapurunun bu kuruluşa verilmesi ile gemiler bir düzen içerisinde çalışmaya başlamışlardı.

1839 yılında Peyk-i Şevket vapuru ile başlayan İstanbul İzmir seferleri bu tarihten sonra düzenli yapılmaya başlandı. Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi Evkaf Müdürü Abdülehat Nuri Bey tarafından 1926 yılında yazılan Osmanlı Seyr-i Sefain Tarihçesi adlı kitapta “Ruzname-i Ceride-i Havadi’in (resmi Gazete)  27 Reiülevvel 1288 (10 Mayıs 1872)  tarihli ve 1671 sayılı nüshasının ilam sütununda şunlar yazıyor işbu Nisanın yirminci Salı gününden itibaren Fevaid-i Osmaniye vapurlarıyla Dersaadet (İstanbul) İzmir arasında icra olunacak sür’at postası müddet-i sefer 26 saat olup vapurların Dersaadet’ten hareketi her Salı günü öğleyin olup, yolda yalnız Midilli’ye uğrayarak İzmir’e gidecektir. Vapurun İzmir’den hareketi; Her Cuma öğleyin olup yolda aynı şekilde Midilli’ye uğrayarak doğruca Dersaate’e gelecektir “  İstanbul-İzmir seferleri İstanbul’dan Salı günleri kalkıyor İzmir’den dönüşü ise Pazar günü yapılıyor Bu seferlerin yıl boyu devamlı yapıldığına dair bir belge bulunmamaktadır. Bu ilanda da görüleceği üzere bu seferler genellikle İlkbahar ile sonbahar arasında yapılmaktadır. Bu dönemlerde Kabotaj hakkımız olmadığından kapitülasyonlar nedeni ile de yabancı şirketler İstanbul-İzmir arasında yolcu ve yük taşımacılığı ’da yapmaktaydılar. Bunlar arasında Avusturya Lloyd Kumpanyası her Salı günü İstanbul’dan kalkarak Gelibolu. Çanakkale ve Midilli’ye uğrayarak İzmir’e seferler yapmaktaydı. Pazar günü ise aynı limanlara uğrayarak İstanbul’a gelmekte idiler. Bu kumpanyanın İstanbul Beyrut arasında yapılan ve altı gün süren seferlerinde de İzmir’e yolcu ve yük taşımacılığı yapıyorlardı. Yine bu dönemde faaliyet gösteren Rostand kumpanyası Buharlı Gemiler servisi Marsilya’dan hareket ederek Liverno, Malta. Syra, İzmir. Midilli. Çanakkale, Gelibolu ya uğrayarak İstanbul’a gelirlerdi. Yabancı Bayraklı gemiler ile o zamanki adı Türkiye Seyr-i Sefain idaresi’ nin yanı sıra Türk Armatörleri de yolcu taşımacılığı yapıyorlardı.

• İzmir’de yerleşik Naim Bey İdarehanesi 1278 yolcu ve 1000 ton

yük taşma kapasiteli ADANA vapuru ile İzmir-Mersin İzmir İstanbul arasında

• Mustafa Reşit Vapur Şirketi her hafta İstanbul, Çanakkale, İzmir

Arasında 268 tonluk 718 yolcu kapasiteli ASYA vapuru ile

• Hantalzâde Şirketi Tayyar ve Seyyar Vapurları Ayvalık- İzmir

seferi ile Gelibolu, Çanakkale Küçükkuyu, Altınoluk, Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Dikili, İzmir’e 830 yolcu 1000 ton yük taşıma kapasiteli Tayyar ile Seyyar vapurları ile

• Tavilzâde Mustafa Şirketiı Tavilzâde va Selâmet Vapur İstanbul

Gelibolu, Çanakkale, Küçükkuyu, Altınoluk, Burhaniye Edremit ve Ayvalık

• Gerze Vapuru İşletmesiGerze Vapuru ile İstanbul, Çanakkale,

İzmir Antalya, Alâiye ve Mersin’e Her hafta muntazam seferler.

• Hüdavendigar firması Seri İzmir PostasıBaşlangıç vapuru ile

Gelibolu, Çanakkale, Küçükköy, Papaslık, Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Dikili, İzmir gidiş dönüş seferleri

• İngiliz Hüseyin, Rüstem ve Moluvalı Vapurları Muntazam Edremit

Vapuru ile İstanbul, Gelibolu, Çanakkale, Küçükköy, Papaslık, Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Dikili, iskelelerine uğrayarak İzmir’e gidiş dönüş seferleri

• Mustafa Cemal Firmasına ait Bursa vapuru Salı günleri ssat 17.00

 İstanbul’dan hareket’le Çarşamba günü İzmir’de aynı gün saat 14.30’da hareketle Perşembe günü İstanbul

• Vapurculuk Türk Anonim Şirketi İnönü Vapuru ile İzmir, Antalya,

 Mersin, Payas uğraklarını yapar, dönüşte bu iskelelere ilaveten Alanya, Küllük (Güllük) ve Çanakkale’ye

• İngiliz Hüseyin Rüstem Vapurları şirketi Hüseyniye Vapuru ile

İstanbul Gelibolu, Çanakkale İzmir’e

• Osmanlı Seyrisefain İdaresi Gülcemal ve Mahmud Şevket Paşa

Vapurları ile İstanbul -İzmir – Mersin Sür’at Postası;İstanbul, İzmir Antalya, Alâiye, Mersin ve dönüşte Taşucu, Anamur, Alâiye, Antalya, Kuşadası ve İzmir’e Cuma günleri saat 11.00 İstanbul’dan kalkan vapur günü saat 11,00 de kalkan vapur Cumartesi günü saat 11,00’de İzmir’de oluyor Pazar günü saat 11,00’de İzmir’den kalkan vapur ise Pazartesi günü saat 11,00’de İstanbul’da oluyordu

        1 Temmuz 1926 yılında ilan edilen Kabotaj ile Türk limanları arasında yabancı bayraklı gemiler çalışmaları yasaklanınca bu hatlarda yalnızca Türk armatörlerinin Türk Bayraklı gemileri çalışmaya başladı. Bu durum1932 Temmuz ayında çıkarılan 2068 sayılı Türkiye iskele ve limanları arasındaki posta seferleri hizmetinin devlet idaresine, bir başka deyişle devlet tekeline verilmesini öngören kanunun kabul edilmesi ile Türk Armatörlerin ait yolcu vapurlarının da Türk Limanları arasında sefer yapılması yasaklanmış oldu, Türk Armatörlerine ait yolcu gemilerinden Tarı, Sadıkzade, Aksu, Güneysu, Dumlupınar Sakarya, Saadet, Tayyar, Seyyar, İnönü, Bartın, Kemal, Millet. Vatan, Erzurum, Bursa ve Uğur adlı vapurlar bedeli karşılığında devlet tarafından satın alınarak o zamanki adı Türkiye Seyr-i Sefain İdaresine verildi.

        Devletçe satın alınan armatörlere ait gemiler Seyr-i Sefain İşletmesince de çalıştığı hatlarda seferler yaptılar ta ki kadro dışı bırakılıp hurda olarak satılıncaya dek.

İstanbul İzmir hattında  S/S Gülcemal, S/S Mahmut Şevket Paşa, S/S Ege, S/S Akdeniz, S/S Karadeniz, S/S Marmara S/S Kadeş, S/S Etrüsk S/S Tırhan S/S Bandırma S/S Uludağ, S/S İskenderun S/S Samsun S/S İstanbul S/S Adana, M/V İzmir, M/V Marmara M/V Ege M/V Karadeniz ve M/V Akdeniz gemileri İzmir Sürat seferleri, İstanbul, İzmir İskenderun seferleri, Karadeniz bağlantılı İstanbul-Hopa-İstanbul- İzmir seferleri ve fuar zamanları da fuar süresince ek olarak İstanbul-İzmir seferleri yaptılar.1978 yılında ise İstanbul, İzmir İskenderun seferleri yanında diğer seferler kaldırılarak Truva ve İstanbul Feribotu ile İstanbul-İzmir arasında feribot seferleri başlatıldı seferler her hafta Cuma günü seferler yıl boyuncu yoğun zamanlarda ise Pazartesi ve Çarşamba günleri de yapıldı.1978 yılında 27 sefer de 16,690 yolcu ve 2,799 otomobil taşındı. 1982 yılında ise 124 sefer programlanmasına karşılık 92 sefer yapıldı bu seferlerde 61,265 yolcu,12,534 oto taşındı 1994 yılında ise Truva Feribotu Haliç Tersanesinden çıkmak üzereyken geçirdiği bir yangın nedeni ile seferlerine başlayamamıştır. Truva feribotunun yapması gerek 25 Mayıs 27 Mayıs ve 29 Mayıs seferlerini Tekirdağ Feribotu tarafından gerçekleştirilmiş, 20 sefer de yolcu gemileri ile yapılmıştır bu dönemde 46,665 yolcu ve 1,612 araç taşınmıştır. 1989 yılında 98 sefer yapılmış 96,354 yolcu ve 12,190 araç taşınmıştır. 1997 yılında 54 sefer yapılmış 23,452 yolcu ve 5,998 oto ve 361 kamyon taşınmıştır. 2000 yılında 46 sefer 15,440 yolcu ve 3,989 araç taşınmıştır. 2002 yılında 29 sefer yapılmış, 15,794 yolcu 5,447 oto taşınmıştır. 2003 yılında ise sadece 1 sefer yapılmış, 443 Yolcu ve 192 araç taşınmıştır. Belirli aralıklar ile verilen taşınan yolcu ve araç sayılarında ki düşüş bu hatta feribotlar bakım ve onarımda iken sefer yapan M/V Ege 1982 yılında Donanmaya verildi, M/V İzmir 1987 kadro dışı bırakılarak Aliağa’da söküldü, M/V Karadeniz ise 1987 yılında kadro dışı bırakılarak Aliağa’da söküldü. Bunların yanında İstanbul Feribotu 29 Mayıs 1992 tarihinde Tekirdağ açıklarında yangın geçirmiş bu yangın neticesinde kadro dışı bırakılarak satılmıştır. Elde mevcut gemilerden M/F Ankara, M/F Samsun ve M/F İskenderun Yugoslavya’daki iç savaş nedeniyle Adriyatik hattında çalıştığı için bu üç feribotun yanında M/F Truva’da zaman zaman bu hatta verildiğinden İstanbul-İzmir feribot seferlerinde aksama olmuştur. Bu aksamalar yolcu kaybına sebebiyet vermiştir. Bu feribotlardan Truva Feribotu ise 2001 yılında kadro dışı bırakılmış bilahare Aliağa’da sökülmüştür. M/F İskenderun 2002 yılında Donanmaya devredilmiş, M/F Ankara ve M/F Samsun ise 24 Aralık 2004 yılında satışa çıkarılmış ve 03 Ocak 2005 yılında satışları yapılmıştır.

        Denizyolları İşletmesine ait gerek yurt içi gerekse yurt dışına sefer yapan gemi ve feribotlarda mutlaka bir sanatçı ve orkestra mutlaka vardı. 1 Teşrinievvel (Ekim) 1929 tarihli gazete ilanında Gülcemal vapurunun 14,30 Galata Rıhtımından hareketle İzmire gideceğini belirtirken gemide mükemmel bir orkestra ve cezbant’ın olduğunu da belirtmektedir. Bu olay Denizyolları kapanana kadar devam etmiştir. Ankara Feribotu 1983 yılında yaptığı İstabul-İzmir Seferlerinde Ajda Pekkan ve Rıza Silahlıpoda yer almıştır. Yakın zamanlarda ise akşam yemeklerinde bir piyanist yemek müziği çalarken gecenin ilerleyen saatlerinde orkestra veya saz sanatçıları eşliğinde sahneye çıkan sanatçılar yolculara hoş dakikalar geçirmek için çalışırlardı. Özellikle İstanbul-İzmir feribot seferleri at yarışı severler içinde cazip bir hattı o zamanlar kış programında at yarışları cumartesi İzmir Pazar günleri ise Adana’da koşulundu İzmir’de koşulan koşuları canlı izlemek isteyenler Cuma günü saat 14.00 bindikleri feribotla Cumartesi günü saat 09,00 ‘da İzmir’de olurlardı. Şirinyer Hipodromunda yarışları izler o gece feribotta konaklanır Pazar günü saat 14,00 İzmir’den hareket eden feribot Pazartesi sabahı 09,00 İstanbul’da olurdu

        Yaklaşık 165 yıl süren İstanbul-İzmir gemi ve feribot seferleri artık yok Tekrar açılıp o şaşalı günler tekrar yaşanır mı bilinmez bir hat kapatıldığı zaman o hattı tekrar açmak eski popüler haline getirmek mümkün olmamaktadır. Hele günümüzde uçak ile seyahatin ucuz olduğu bir dönemde İstanbul’dan İzmir’e karayolu ile yakın bir zamanda 3 gibi kısa bir sürede gidilecek olması bu hattın tekrar açılmasının mümkün olamayacağını göstermektedir. Yalnız gemi veya feribotla bu seyahati yapmış olanların hafızasından o anılar asla silinmeyecektir. Nefes alıp verdikleri sürece.