Ali Bozoğlu
Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü, İkinci Dünya Savaşı bittikten sonra; eldeki mevcut filoda bulunan gemilerin bakım ve onarımını yapamadığı ve gemilerin yaşlarını da göz önüne alarak yeni bir çalışma başlattı.Genel Müdürlük, artan yolcu talebinin karşılanması da dikkate alınarak filoyu büyütmek için çalışır durumda ve yeni inşa gemiler almak için araştırmalara başladı.
Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü kendi imkânları ile İtalya’da Denizyolları için S/S Samsun, S/S İskenderun, T/N ULUDAĞ ve T/N BANDIRMA gemilerini, Şehirhatları için de Hollanda’da Anadolu Hisarı, Büyükada, Büyükdere Haydarpaşa, Rumelihisarı ve Yalova gemilerini inşa ettirmiştir.
Ayrıca artan yolcu talebine karşı, gemi almak için piyasa araştırması yapılmıştır. İhtiyaç duyulan dış hatlarda ve yük taşımada kullanılacak yeni gemileri satın almak için finansmana ihtiyaç duyulmuştur. Finansman için imdada Marshall Planı yetişmişti. Marshall Planı, İkinci Dünya Savaşı sonrasında, 1947 yılında önerilen ve 1948-1951 yılları arasında yürürlüğe konan ABD kaynaklı bir ekonomik yardım paketidir. 16 ülke, bu plan uyarınca ABD’den ekonomik kalkınma yardımı almıştır. Türkiye Marshall Planı çerçevesinde 1948 – 1952 yılları arasında 352 milyon dolar yardım almıştır. Alınan bu yardımdan 1951 yılında İzmir Enternasyonal Fuarı’ndaki Ulaştırma Bakanlığı Pavyonu’nda çekilmiş bir resimde de görüldüğü üzere bugün adı Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş olan Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü’ne 1948 yılında 3,441,810 dolar, 1950 yılında 19,539,000 dolar, 1951 yılında ise 10,713,16, dolar olmak üzere 33,693,970 dolar ayrılmıştır. Ayrılan bu para ile DB Deniz Nakliyatı T.A.Ş için Ardahan, Aydın, Çoruh, Hopa, Kars, Kastamonu, Malatya Manisa, Rize ve Yozgat adı verilen 10 adet kuru yük gemisi, Kocaeli ve Sivas Tankerleri, Denizyolları İşletmesi için alınan Ankara, Tarsus, Adana, İstanbul, Giresun, Ordu, Trabzon gemileri satın alınmıştır. Denizyolları için Hollanda’da Ayvalık ve Gemlik Şehirhatları için İstinye (İhsan Alyanak), Beylerbeyi, Yeniköy, Beşiktaş ve Emirgan; İngiltere’de Fenerbahçe ve Dolmabahçe; İtalya’da Paşabahçe; Fransa’da Karaköy, Kızkulesi, Kasımpaşa ve Kuruçeşme araba vapurları; İstanbul Liman Müdürlüğü için Hollanda’da 45,46,47.48,49,50 ve 51 no’lu cer motorları inşa ettirilmiştir.
S/S Adana: 1932’de, ABD, Newport’da Ns.Shipbuilding & D.D. L Co. Tezgâhlarında yolcu gemisi olarak inşa edilmişti. 1938’e kadar Haiti,1939’a kadar Puerta Rica, 1948’e kadar Manterey adıyla çalıştı. 1949’da Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü tarafından satın alındı. Amerika Birleşik Devletleri’nden Kaptan Adnan Ülgezer tarafından getirildi. Önce Çankırı adı verildiyse de sonra Adana olarak değiştirildi. 5.236 gros, 3.042 net ve 3670 DWT luktu. Uzunluğu: 123,27 metre, genişliği: 17,53 metre, su kesimi: Boş iken 4,72 dolu iken 7,21 metre idi. A.B.D Newport’da Ns.Shipbuilding & D.D. L Co 3 Buhar Türbünlü üç genişlemeli 6.500 S:H:P gücünde ana makinası vardı. Tek pervaneli 16 mil hız yapabiliyordu. Balast tankerlerine 83 ton deniz suyu alabiliyordu. 750 ton kapasiteli su deposu, 1099 ton alan mazot/fueloil deposu, 5 tonluk Dizel oil deposu vardı. Servis sürati ile günde 60 ton yakıt harcıyordu. Tahmil tahliyede yaktığı yakıt 12 tondu. 1 motorlu 9 normal olmak üzere toplam 10 can filikası mevcuttu. 8 adet lüks kamarada 16 yatak, 3 Hususi Kamarada 5 yatak 35 adet I.Mevki’de 94 yatak 24 adet II. Mevki de 63 yatak 23 adet Turistik (A) 11 Kamarada 48 yatak 7 adet Turistik (B) Kamarada 84 yatak olmak üzere toplam 88 kamarada 310 yatak bulunmaktaydı. 16 yıl kullanıldıktan sonra 1965 Eylül’ünde kadro dışı bırakıldığı zaman 33 yıllık bir gemiydi.
S/S İstanbul: 1932’de, ABD, Virginia’da Newport News S.B. & D.D. Co. Tezgâhlarında buharlı yolcu gemisi olarak inşa edilmişti. 1938’e kadar Colombia, sonra da 1947’ye kadar Mexico adıyla çalışmıştı. 1947’de Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü tarafından satın alındı. Amerika Birleşik Devletlerinden İstanbul’a Kaptan Şefik Gögen tarafından getirildi 5.236 gros, 3.042 net 4437 DWT’luktu. Uzunluğu: 123,2 metre, genişliği: 17,6 metre, su kesimi: boş ikin 4,24 dolu iken 7,21 metre idi. ABD, Virginia’da Newport News S.B. & D.D. Co yapımı, 3 Buhar Türbinli üç genişlemeli 6.500 S:H:P gücünde ana makinası vardı. Tek pervaneli 16 mil hız yapabiliyordu. Balast tankerlerine 83 ton deniz suyu alabiliyordu. 750 ton kapasiteli su deposu, 1099 ton alan mazot/fueloil deposu, 5 tonluk Dizel oil deposu vardı. Servis sürati ile günde 60 ton yakıt harcıyordu. Tahmil tahliyede yaktığı yakıt 12 tondu. 3 motorlu 11 normal olmak üzere toplam 14 can filikası mevcuttu. 2 adet lüks kamarada 4 yatak, 21 adet Hususi Kamarada 55 yatak 22 adet I.Mevki’de 53 yatak 21 adet II. Mevki de 70 yatak 23 adet Turistik (A) Kamarada 103 yatak olmak üzere toplam 89 kamarada 288 yatak bulunmaktaydı. Uzak seferlerde 105 kısa seferlerde ise yazın 450 kışın ise 277 güverte yolcusu alabiliyordu.
S/S Tarsus: 1931’de, ABD, Camden/Newiersey New York S.B. Co. Tezgâhlarında buharlı yolcu gemisi olarak inşa edilmişti. 1947’ye kadar Exochorda adıyla çalıştı. Sonra verildiği Amerikan Kara Kuvvetleri emrinde Harry Lee adlarıyla çalıştı. 1946’da Baltimore’da boşaltılıp servis dışı bırakıldı. Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü tarafından satın alındıktan sonra Edirne adı verilecekken, CHP ‘li politikacı Kasım Gülek’in önerisiyle, Tarsus adı verildi. Gemi, Amerika Birleşik Devletleri’nden Atatürk’ün Kaptanı olarak anılan Kaptan Sait Özege tarafından getirildi. Gemi Nejdet Or ile anılmaktadır. 9.298 gros, 5.659 net ton 6947 DWT’luktu. Uzunluğu: 144,89 metre, genişliği: 18,75 metre, su kesimi: boş 4,93 dolu 8,51 metre idi. ABD, Camden/Newiersey New York S.B. Co yapımı, 3 Buhar Türbinli 7.200 S:H:P beygir gücünde ana makinası vardı. Tek uskurluydu. 14 mil hız yapıyordu. Balast tankerlerine 85 ton deniz suyu alabiliyordu. 1187 ton kapasiteli su deposu, 1583 ton alan mazot/fueloil deposu, 12 tonluk Dizel oil deposu ve 22 tonluk Türb. Yağı deposu vardı. Servis sürati ile günde 68 ton yakıt harcıyordu. Tahmil tahliyede yaktığı yakıt 16 tondu. 2 motorlu 16 normal olmak üzere toplam 18 can filikası mevcuttu. 19 adet lüks kamarada 37 yatak, 70 adet I.Mevki’de 139 yatak 17 adet II. Mevki de 66 yatak 2 adet Turistik (A) 60 yatak 4 adet Turistik (B) Kamarada 150 yatak olmak üzere toplam 112 kamarada 452 yatak bulunmaktaydı. Uzak seferlerde 30 kısa seferlerde ise yazın 135 kışın ise 30 güverte yolcusu alabiliyordu. .
Türkiye’de çalıştığı zaman daha çok Akdeniz seferlerinde kullanıldı. S/S Tarsus, yat zarafetinde bir gemi olması nedeniyle işletmecilerle kiralanıp Amerika Birleşik Devletleri ile Orta Amerika bulunan devletlere sefer yapardı 1954’te 14 Haziran-16 Ağustos arası Birleşik Amerika’ya turistik seferler yaptı, bu arada bir kez de sergi gemisi olarak gitti. 14 Aralık 1960’ta, Boğaz’da Peter Zoranic adlı Yugoslav tankeri ile World Harmony adlı Yunan tankerinin Kanlıca ile karşı kıyıda Tokmak burnu arasında çarpışması sonunda çıkan yangında, İstinye Tersanesi açıklarında demirli olduğu yerde yandı. Kazada iki gemici öldü. 6 Kasım 1961’de hurda fiyatına İtalyanlara satıldı.
S/S Ankara: 1927’de ABD,/Viginia Newport’da Newport News Shipbuilding & D:C:Co tezgâhlarında buharlı yolcu gemisi olarak, özellikle Antiller’de turistik seferler yapması amacıyla inşa edilmişti. Önce Iroquois, sonra Solace adıyla İkinci Dünya Savaşı’nda hastane gemisi olarak kullanıldı. 1949’da Devlet Denizyolları ve Limanları İşletmeleri Umum Müdürlüğü tarafından alındı. Gemiyi Amerika Birleşik Devletlerinden Kaptan Seyfi Gezer tarafından İstanbul’a getirildi. 6.179 gros, 3.461 net ve 2518 DWT luktu. Uzunluğu: 124,76 metre, genişliği:19,08 metre, su kesimi Boş 4,74 dolu 6,28 metre idi. ABD,/Viginia Newport’da Newport News Shipbuilding & D:C:Co yapımı 4 buhar tribünlü 2x 4250 8.500 S:H:P beygir gücünde iki adet ana makinası vardı. Çift uskurluydu. 19 mil hız yapıyordu. 675 ton kapasiteli su deposu, 1285 ton alan mazot/fueloil deposu, 14 tonluk Dizel oil deposu vardı. Servis sürati ile günde 74,400 ton yakıt harcıyordu. Tahmil tahliyede yaktığı yakıt 12 tondu. 1 motorlu 11 normal olmak üzere toplam 12 can filikası mevcuttu. 25 adet lüks kamarada 44 yatak, 89 adet I.Mevki’de 122 yatak 40 adet II. Mevki de 145 yatak 2 adet Turistik (A) 16 yatak 3 adet Turistik (B) Kamarada 93 yatak olmak üzere toplam 159 kamarada 420 yatak bulunmaktaydı. Uzak seferlerde 109 kısa seferlerde ise yazın 203 kışın ise 109 güverte yolcusu alabiliyordu. Özellikle dış hatlarda çalıştırıldı. O günlerde pek popüler olan süvarisi Şefik Kaptan’la sanki bütünleşmiş gibiydi. 1979’da kadro dışı bırakıldı. 1981 yılında satıldığı zaman 53 yıllık tekneydi. Türkiye’nin tek kurvaziyer gemisiydi.
Bu gemilerden Ankara ve Tarsus dış ülke şirketlerine içte de turizm şirketlerine kiraya verilirdi. Tarsus Amerika Birleşik Devletlerinde çalışırken Ankara İse bir İngiliz şirketine kiraya verilir Avrupa’nın muhtelif limanlarına sefer yapardı. Kira seferleri bitince de İzmir-Pire-Napoli-Cenova-Marsilya-Barcelona, İstanbul-İzmir Haifa-Cenova-Marsilya –Barcelona hatlarında sefer yapan Adana ve İstanbul gemileri bakım ve onarım için tersaneye girdiği zamanda onların yerine bu hatta çalışırdı. Bu gemilerin çalıştığı bu hat yolcu Talebi açısından önemli bir hattı yeni kurulan İsrail Devletinin Avrupa ile irtibatını sağladığı gibi yurt içinde ise çeşitli nedenlerle Avrupa’ya gidecek olan kişilerin tercih sebebi idi gemilerin tercih edilmesinde bir başka etkende uçakla yolculuğun çok pahalı olmasıdır. Gemilerde kaptanların dirayeti personelinin temizlin intizam disiplinin yanı sıra yemeklerindeki nefaset bir başka tercih sebebiydi. Bu dönemlerde Akdeniz’de Türkiye’nin elinde bulunan gemi sayısı başka ülkelerde bulunmuyordu. Gemilerin yaşlanması yerine gemi konulamaması, diğer ülkelerin bu alanda yaptığı yatırımlar bunun yanında uçakların çoğalması daha kısa zamanda istenilen yere varılması da yolcu talebini hızla azaltmış diğer ülkeler kurvaziyer turizme ağırlık verilirken bizim bu alanda yatırım yapmamamız bir zamanlar gölümüz olan Akdeniz’de ismimiz okunmaz olmuştur.
